Sinemamızın Bütün Kadınları’na (100 Kadın)

Sinemamızın Cumhuriyet öncesi döneminde Müslüman Türk kadınlarının filmlerde oynaması yasaktı. Bu nedenle ilk dönem Türk filmlerinde Ermeni, Rum, Beyaz Rus gibi gayri müslüm azınlıklardan kadın oyuncular rol alır.

1916 yılında çekilen Himmet Ağa’nın İzdivacı filminde oynayan Rozali Benliyan ve Lusi Avuşyak, Sedat Simavi’nin çektiği “Pençe”(1917) filminde oynayan Eliza Binemeciyan bu oyuncuların ilklerindendir. Onları Matmazel Blanche (Binnaz, 1919), Lydia Ley (Koruyan Ölü, 1917), Madam Kalitea, Bayzar Fasülyeciyan (Mürebbiye, 1919), Madam Sarmatova, Anna Mariyeviç, Helena Antinova (Boğaziçi Esrarı, 1922) gibi isimler izler. Yine 1922 yılında Muhsin Ertuğrul’un yönettiği “İstanbul’da Bir Facia-ı Aşk” filminin başrolünde Anna Mariyeviç oynar. Aynı filmde oynayan diğer kadın oyuncular da gayrimüslüm azınlık oyuncularıdır. Roza Felekyan, Liane Console, Aznif Mınakyan, Siranuş Aleksenyan’dır bu oyuncular.

Cumhuriyet’le birlikte Müslüman Türk kadınları da filmlerde oynamaya başlarlar. Türk kadın oyuncuların yer aldığı ilk Türk filmi Muhsin Ertuğrul’un yönettiği “Ateşten Gömlek” (1923) filmidir. Bu filmdeki kadın oyuncular Bedia Muvahhit ve Neyyire Neyir’dir. 1928 yılında çekilen “Ankara Postası” (Muhsin Ertuğrul) filminde Neyyire Neyir’in yanısıra İsmet Sırrı da rol alır. Filmlerde rol alan üçüncü Türk kadını İsmet Sırrı’yı, Şaziye May, Emel Rıza, Halide Pişkin izler. 1933 yılında Muhsin Ertuğrul’un çektiği, Nazım Hikmet’in Mümtaz Osman takma adıyla senaryosunu yazdığı “Söz Bir Allah Bir” filmiyle Cahide Sonku gelir Türk sinemasına. Tiyatro sahnelerinin yıldız oyuncusu, “Aysel Bataklı Damın Kızı” (1934) ve “Şehvet Kurbanı” (1940) filmleriyle sinemada da yıldızlaşır. 1939 yılında Feriha Tevfik’in başrölünü oynadığı “Allah’ın Cenneti” (M. Ertuğrul) filmiyle Nezihe Becerikli, yine aynı yıl “Bir Kavuk Devrildi” filmiyle Muazzez Arçay gözükmeye başlar beyazperdede. Aynı yıllarda Sezer Sezin, Gülistan Güzey, Handan Adalı, Oya Sensev, Aliye Rona, Mesiha Yelda, Gönül Beyhan gibi isimler sinemayla tanışan ve sonraki yıllara da kalan önemli kadın oyunculardır.

1950’lerle birlikte film sayısının yanısıra kadın oyuncularda da artış yaşanır. Ve bu 60’larda doruğa çıkar. 1950’lerde Muhterem Nur, Ayten Çankaya, Neriman Köksal, Nedret Güvenç, Zeynep Sırmalı, Belgin Doruk, Bakiye Fayosof, Ayfer Feray, Altan Karındaş, Lale Oraloğlu, Cavidan Dora, Ferda Ferdağ, Suna Pekuysal, Tijen Par, Leyla Sayar, Nilüfer Aydan, Fatma Girik, Suzan Avcı, Pervin Par, Aysel Tanju, Çolpan İlhan, Nurhan Nur, Evrim Fer bugün genç kuşakların bile yakından tanıdığı ve sevdiği unutulmayan yüzler olarak sinema tarihinde yerlerini aldılar.

1960’larla birlikte Türkan Şoray yıldızlaşır. Kendinden önce sinemaya başlayan Fatma Girik ve 1963 yılında “Susuz Yaz” filmiyle sinemaya geçen Hülya Koçyiğit ve Filiz Akın’la birlikte yıllarca Türk sinemasının “dört büyüğü”nden biri olur Türkan Şoray. Yine aynı yıllarda Sevda Ferdağ, Nebahat Çehre, Diclehan Baban, Devlet Devrim, Sema Özcan, Selma Güneri, Esen Püsküllü, Feri Cansel, Zeynep Aksu, çocuk yıldız Zeynep Değirmencioğlu, Peri-Han, Sevda Nur, Fatma, Karanfil, Mine Mutlu, Oya Peri, Figen Say, Selda Alkor, Semra Sar, Ajda Pekkan, Nilüfer Koçyiğit, Mine Soley, Eva Bender, Sezer Güvenirgil gibi isimler bir çok filmde oynayan kadın oyunculardır.

60’lı yılların sonuna kadar şu ana kadar saydığımız isimlerin bazıları oyunculuklarıyla ve filmleriyle öne çıkmışlardır. İlk kadın star sayılan Cahide Sonku’dan sonra Damga (1948) ve Vurup Kahpeye (1949) filmleriyle Sezer Sezin, 1950’lerde Muhterem Nur, Belgin Doruk, Neriman Köksal ve Leyla Sayar starlaşan kadın oyuncular olarak öne çıkıyorlardı. 60’larda Türkan Şoray, Hülya Koçyiğit, Fatma Girik, Filiz Akın ve Sevda Ferdağ en popüler kadın oyunculardı. Bu isimlere 70’lerde Müjde Ar ve Hale Soygazi, 80’lerde Hülya Avşar eklendi öne çıkan oyuncular olarak. 60’larda filmlerde oynamaya başlayan bir çok kadın oyuncu daha sonraki yıllarda evlenerek birer birer sinemadan kopmuşlardı. Bir çoğu da 70’lerde başlayan seks filmleri döneminde sinemadan uzaklaştılar.

70’li yıllarda Arzu Okay, Fatma Belgen, Gülşen Bubikoğlu, Emel Özden, Hale Soygazi, Meral Orhonsay, Semra Özdamar, Perihan Savaş, Melike Demirağ, Müjde Ar, Gülsen Tuncer, Nur Sürer öne çıkan isimlerdi. Yine o yıllarda seks filmleriyle öne çıkan kadın oyuncular da vardı. Zerrin Egeliler, Zerrin Doğan, Dilber Ay, Nur Ay, Ayşen Selvi bu isimlere verilecek örneklerden birkaçıdır sadece. Arzu Okay sevimli, masum kızdı. Erotik filmlerde oynamasına karşın, kendinden sonra gelen Zerrin Egeliler, Zerrin Doğan, Dilber Ay’dan çok farklıydı. Zerrin Egeliler porno filmlerde oynamamıştı fakat seks filmlerinin en popüler ismiydi. 70’li yıllarda birçok erkeği kışkırtan bir çekiciliğe sahipti.

70’li yılların yıldızı kuşkusuz Müjde Ar’dı. O yıllarda filmlerde oynamaya başlayan kadın oyuncuların büyük bir kısmı da sinemayı bıraktı. O günlerden sinemada kalan Hale Soygazi, Nur Sürer, Gülsen Tuncer gibi isimleri sayabiliriz. 80’lerle birlikte sinemada star sisteminin bittiğini kabul ederek, o tarihlerden sonra sinemaya gelen oyuncuların starlıklarından çok oyunculuklarından söz edebiliriz. 80’lerin hemen başında sinemayla tanışan Hülya Avşar için son yılların starlaşan oyuncusu diyebiliriz. Son 15 yılda özellikle oyunculuklarıyla öne çıkan isimler oldu. Son yılların bu başarılı kadın oyuncuları, oynadıkları iyi filmlere oyunculuklarıyla katkıda bulumuşlardır dersek abartmış olmayız. “Göl”, “Dağınık Yatak”, “Fahriye Abla”, “Adı Vasfiye”, “Dul Bir Kadın”, “Teyzem”, “Ah Belinda”, “Arabesk” gibi filmlerin cesur ve başarılı oyuncusu Müjde Ar, “Maden”, “Kadının Adı Yok”, “Bir Yudum Sevgi” ve “Cazibe Hanımın Gündüz Düşleri”nde Hale Soygazi, “Hakkari’de Bir Mevsim”, “Yol”, “Herşeye Rağmen”, “Camdan Kalp” filmlerinde Şerif Sezer, “Uçurtmayı Vurmasınlar”, “Dul Bir Kadın” ve “Ses”de Nur Sürer, “Amansız Yol”, “Halkalı Köle” ve “Gizli Yüz”de Zuhal Olcay, “Fatmagülün Suçu Ne?”, “Fazilet” ve “Berlin in Berlin”de Hülya Avşar, “Adı Vasfiye”, “Aaaah Belinda” ve “Camdan Kalp”de Füsun Demirel, “Anayurt Oteli”, “Su da Yanar”da Şahika Tekand, “Biri… ve Diğerleri” ve “Düş Gezginleri”nde Meral Oğuz, “Sis”, “Dolunay” ve “Bütün Kapılar Kapalıydı”da Aslı Altan başarılı oyunculuklarıyla öne çıktılar. Bu oyunculara Lale Mansur, Yasemin Alkaya ve Zeliha Berksoy’u da ekleyebiliriz. Bu arada çocukluğumuzun Arap Bacı’sı Dursune Şirin’i de hatırlamadan geçmeyelim.

Mesut Kara